Piše: Aleksandar Panić, ekološki aktivista, Pokret „Odbranimo reke Stare planine“
Naslov ribolovačkog izdanja iz 1948. izvrsno oslikava odnos ljudi prema ribljoj vrsti koju su njen način života i odlike predela u kojima obično živi postavili na pijedestal kraljice svih riba. Zahtevi koje ona sportski postavlja pred svoje poklonike nekada su tako teški da liče na partiju šaha ali je i kompletan utisak boravka u njenom carstvu, nešto što se najčešće opisuje pridevima iskonsko, divlje, čisto, usamljeno.
Odnos prema njoj, kroz istoriju njenog pominjanja, dugu gotovo kao istorija modernog ljudskog društva, bio je najčešće lovački. Nivo tog lovačkog poimanja plena imao je elemente igre, ne u smislu mučenja plena već stavljanja otežavajućih okolnosti pred lovca. Pojačavanje strasti išlo je uporedo sa upoznavanjem vrlo komplikovanih navika u njenom načinu izbora hrane, rekli bi čak i ćudljivosti. Kako bi uživanje u nadmudrivanju bilo veće, ograničenja su razvojem društva i razvojem veština rekreativnog ribolova postajala veća, uz sve češći naglasak na potrebu da zahvatanja u prirodnu populaciju riba budu što manja.
Međutim, pastrmka nije samo učesnik u igri sa prirodom i predmet kulinarskih veština. Vremenom je njeno prisustvo postalo druga reč za potencijal za kojim čovečanstvo realno ima jedinu pravu potrebu: potrebu boravka u blizini iskoristive pijaće vode. Bakteriološka i hemijska ispravnost je najčešće takva da ljudi i životinje mogu koristiti vodu staništa pastrmke bez ikakve ili minimalne obrade. Ne grešimo mnogo ako njeno prisustvo poistovetimo sa postojanjem jednog od najvažnijih bioindikatora osnovnog uslova opstanka ljudske vrste. Možda je njena uloga tolika da bismo je mogli nazvati čuvarom reka, čuvarom u smislu bezbednosti od nepredviđenih akcidenata, prirodnih zagađenja ili, čak, činova neprijateljstva.
Sa pravom i sigurnošću pastrmku možemo nazvati spomenikom prirode, zbog njenog ogromnog značaja koji se podjednako grana i u pravcu ekonomije, najpre kroz održavanje njene populacije na optimalnom nivou, praćeno razvojem ribolovnog turizma.
Zajedno sa velikom grupom glavonožaca, vodozemaca i vodenih insekata, potočna pastrmka je biološki pokazatelj koji predstavlja prvi stepen provere nekog ekosistema. Njeno postojanje ili odsustvo su prvi i najočigledniji parametri stanja određenog vodenog biotopa. Sa pravom i sigurnošću pastrmku možemo nazvati spomenikom prirode, zbog njenog ogromnog značaja koji se podjednako grana i u pravcu ekonomije, najpre kroz održavanje njene populacije na optimalnom nivou, praćeno razvojem ribolovnog turizma. Za primerima ne treba tragati daleko, a ostvarene vrednosti su ravne korporacijskim bavljenjem ekonomijom uz uistinu minimalne izmene i zahvatanja iz same prirode.
Naša „kraljica planina“ je naučno najistraživaniji i kičmenjak sa najvećim brojem varijeteta. Splet okolnosti i naučno-nastavni značaj istraživanja njene vrste doveli su do saznanja da su prostori jugoistoka Srbije, u potezu od Rupske i Džepske reke na jugu pa do Crnog Timoka, Vratne i Zamne na severu, stanište varijeteta sa najstarijim genomima. Kakav značaj za njenu ulogu u priči o evoluciji i istoriji nastanka i diferencijacije čitave vrste!
Zamislimo sada da je postojanje pastrmke u planinskoj reci samo deo mozaika koji moramo upoznati i čuvati do kraja.
Stotine rečnih priča postoje i čekaju svoj red da budu ispričane, zbog njih je vredelo suprotstavljati se uništavanju nečega što nije samo pojedinačno pravo, već vrednost zajednice koja se mora čuvati i eksploatisati na najmanje invazivan način.
Uživajte u planinama i njihovim rekama, one nisu samo plave niti na kartama, u njima stoluje njeno veličanstvo pastrmka. Stoluje i svojim prisustvom bdi nad osnovnom potrebom svih živih bića, bdi nad čistom i svima dostupnom vodom.
Aleksandar Panić
Borba za naše vode, vazduh, zemlju i dostojanstven život.
